Ontstaan van de Edah

Vier Friese handelslieden, de heren Ebben, Dames, Aukes en Hettema, kwamen rond 1900 apart van elkaar naar Brabant om er een winkel in levensmiddelen te drijven. In die tijd zijn er in heel Nederland wel meer winkels in dezelfde branche. Vaak zijn die voortgekomen uit de handel in koloniale waar, waarmee tabak, thee en koffie bedoeld wordt.

De heer Ebben opent als eerste een winkel aan de Markt in Helmond, tegenover het Liefdegesticht. Daarmee wordt het kloosters van de zusters van Liefde van Tilburg bedoeld. De kruidenierszaak, annex koffiebranderij en handel in koloniale waar, met de mooiste naam is “Het Schaapje van 1805” van de Erven Spoorenberg. Ook die zitten op de Markt, maar dan aan de overkant, dicht bij de hoek met de Veestraat. Deze firma heeft verschillende filialen in Helmond.

Ebben draait na 1900 goed met zijn winkel op de Markt. In 1910 sluit hij een samenwerkingsverband met drie andere Friese heren Dames, Aukes en Hettema om gezamenlijk in te kopen en prijsafspraken te maken. Deze inkooporganisatie krijgt de naam Combinatie EDAH, naar de beginletters van de namen van de deelnemers. Als in 1917 deze inkooporganisatie wordt omgezet in de N.V. EDAH, ontstaat één firma. De filialen van de heer Ebben blijven daarnaast zelfstandig onder de naam Ebben functioneren. In 1923 worden deze filialen in de N.V. gebracht en wordt de heer Ebben uitgekocht. De EDAH had eigen productiebedrijven in Helmond en een snel groeiend netwerk van afnemers en eigen winkels in het zuiden van Nederland.

Macaroni in het

Assortiment

Een advertentie uit de krant van 20 juni 1900, waarin de uit Joure afkomstige Jacobus Johannes Ebben de opening van zijn winkel aankondigt. Wat treffend is in dit bericht, is het feit dat in 1900 in Nederland macaroni zoveel gegeten wordt, dat het bij een kruidenier tot het gewone assortiment behoort. Een encyclopedie uit 1953 vermeldt nog dat macaroni in Italië gegeten wordt, zoals in Nederland de aardappel. Maar dat de consumptie in Nederland nauwelijks iets voorstelt.

Foto: Stadsarchief Helmond, Collectie RHCe, nr. 115783

Van succesverhaal

naar overname

Zelfbedieningswinkel

In 1952 werd de eerste zelfbedieningswinkel onder de naam ZieZo geopend in Helmond, wat een veelbelovende start markeerde. Na een focus op discount in 1969 volgde een indrukwekkende groei door heel Nederland. In 1973 verwierf EDAH Co-op Nederland en in 1976 werd het overgenomen door het Vroom & Dreesmann concern, dat later Vendex International werd genoemd.

16.000 medewerkers

Op het hoogtepunt had EDAH zo'n 16.000 werknemers in dienst, verspreid over Nederland, België en Frankrijk. Ze werkten in meer dan 600 winkels, distributiecentra, slagerijen, bakkerijen, vers-centrales, regiokantoren en het hoofdkantoor aan de Kanaaldijk in Helmond. Dagelijks waren talloze volle vrachtwagens en koelwagens onderweg naar de verdeelcentra en winkels, met goederen die waren ingekocht door het hoofdkantoor. EDAH ontwikkelde en exploiteerde niet alleen EDAH-vestigingen, maar ook andere winkelformules zoals Torro, BasisMarkt en Dagmarkt, die allemaal vanuit Helmond werden opgezet. Met ooit een marktaandeel van ruim 12% was EDAH een toonaangevend levensmiddelenconcern en was het destijds de op een na grootste van Nederland.

Overname

De overgang van het EDAH-concern, eerst onder Vendex International en later naar Laurus, bracht helaas het einde van EDAH met zich mee, tot groot verdriet van duizenden. Het erfgoed van EDAH leeft voort en wordt herinnerd, onder andere door vele kleine levensmiddelenwinkeltjes die nu in musea te bewonderen zijn.