Van leerindustrie tot vliegende burgemeester

In Brabant bloeit al decenia lang de leer- en schoenindustrie. Met name rondom de regio Langstraat herinneren vele fabrieken nog aan dit verleden. Recent werd de bijzondere collectie van de Rijense lederfabrikant Leo Uijtendaal gedigitaliseerd. De beelden vertellen zijn persoonlijke familieverhaal, maar geven ook een uniek inkijkje in de leerindustrie en lokale geschiedenis.

De beeldcollectie, die bestaat uit foto's en films, is overgeleverd dankzij Leonardus (Leo) Jacobus Uijtendaal (Breda 1897 – Rijen 1974). Hij was medeoprichter en directeur van de Rijense lederfabriek Noord-Brabant en wethouder in de gemeenteraad van Gilze en Rijen.

Daarnaast was hij fervent ruiter én amateurfilmer.

Dankzij het succes van zijn fabriek was hij al voor de tweede wereldoorlog vermogend genoeg om bedrijfsfilms te laten maken, maar ook om zelf een (film)camera te kopen. Hierdoor biedt zijn collectie niet alleen inzicht in de leerindustrie, maar krijgt de kijker ook een kijkje in het leven van de gegoede familie. Waar reizen, feestjes, mooie auto's en de uiteraard de paardensport een belangrijke rol speelden.

Van koehuid tot schoenzool

Leerfabriek Noord-Brabant

Lederfabriek Noord-Brabant wordt in 1911 opgericht aan de Julianastraat in Rijen. Aan de wieg staan de heren Uijtendaal en Van Bijsterveldt. De fabriek is succesvol, ondanks lastige jaren tijdens de eerste wereldoorlog, dankzij de inzet van onder andere ploegendiensten. Hierdoor kon een hoge productie gedraaid worden.

Het 25-jarige bestaan van N.V. Lederfabriek Noord Brabant op 18 maart 1936. Leo Uijtendaal zit op de voorste rij als zesde van rechts. Het maken van de foto is ook op film vastgelegd (zie hier).

Foto: Fotopersbureau Het Zuiden, collectie Regionaal Archief Tilburg, fotonr. 28530071.

De werkzaamheden in de fabriek zijn treffend in beeld gebracht door Jean Hoefnagels in de documentaire (of bedrijfsfilm) Van Koehuid tot schoen.

Of beter; Van koe tot schoenzool.

Aan de Rijense Julianastraat werd zoolleder geproduceerd. Dit was een dik en stevig leer, waardoor het geschikt was voor binnen- en buitenzolen. De film laat het hele fabrieksproces van koe tot de uiteindelijk zool zien.

Fragment uit de bedrijfsdocumentaire Van Koehuid tot schoen. Waarbij het werkproces in lederfabriek Noord-Brabant wordt gevolgd van koe tot zoolleder.

Film: Jean Hoefnagels, Van Koehuid tot schoen, datering onbekend, collectie Regionaal Archief Tilburg.

Tijdens Tweede Wereldoorlog kwam de voorspoed echter ten einde. Op 3 september 1944 werd de fabriek getroffen door een Engelse bom die bedoeld was voor het nabijgelegen vliegbasis Gilze-Rijen. De schade was enorm. Toch werd de fabriek na de oorlog vanaf de oude fundamenten volledig opgebouwd en zou nog tot het faillissement in 1956 zoolleder produceren.

Oorlogsschade aan leerfabriek Noord-Brabant na het bombardement van 3 september 1944.

Foto: Leo Uijtendaal, collectie Regionaal Archief Tilburg, fotonr. 28530114.

Van nieuw gemeentehuis tot vliegende burgemeester

Uijtendaal & de lokale politiek

Uijtendaal was niet alleen fabrikant, maar hij was ook een vooraanstaand lid van de gemeenschap en betrokken bij de lokale politiek. Zodoende was hij aanwezig bij een aantal historische gebeurtenissen in de gemeente Gilze en Rijen. Waaronder de opening van het nieuwe gemeentehuis op 27 mei 1939. Op beelden uit de collectie is deze feestelijke dag te volgen, waaronder zelfs enkele filmfragmenten in kleur.

De officiële opening van het nieuwe gemeentehuis te Gilze en Rijen op 27 mei 1939. Aanwezig zijn onder andere Leo Uijtendaal, burgemeester J. Sweens, zijn echtgenote Wilhelmina Vermeer, en jhr. mr. dr. A. van Rijckevorsel (commissaris van de Koningin in de provincie Noord-Brabant).

Film: (omgeving van) Leo Uijtendaal, collectie Regionaal Archief Tilburg, filmnr. 28530094.

Daarnaast speelt luchtvaart een belangrijke rol in de films dankzij het nabijgelegen vliegveld. Van een vliegdemonstratie tot overvliegende vliegtuigen in de oorlogsjaren. Het is vastgelegd door Uijtendaal.

Interessant zijn bijvoorbeeld de beelden van de vliegende burgemeester Van Mierlo.

Op 1 november 1946 wordt Eugène van Mierlo benoemd tot burgemeester van de gemeente Gilze en Rijen. Volledig in stijl arriveert hij per vliegtuig in zijn nieuwe werkgebied. De film toont de landing, de ontvangst op het vliegveld en een feestelijke optocht door de dorpen.

Aankomst van burgemeester Eugène Louis Hubert Marie van Mierlo (1900-1976) en zijn echtgenote Jeanne Smits (1903-1982) in Rijen per vliegtuig van Rijksluchtvaartschool Holland in waarschijnlijk 1946.

Film: Omgeving Leo Uijtendaal, collectie Regionaal Archief Tilburg, filmnr. F28530011.

Overigens legt Uijtendaal niet alleen lokale geschiedenis vast. Hij maakt met zijn camera ook autoreizen door Europa. Van Lourdes, tot de kust van Biarritz en Italiaanse steden. Daarnaast bezoekt hij de wereldtentoonstellingen in Brussel (1935) en Luik (1939).

De wereldtentoonstelling in Brussel (1935)

De Rijense fabrieksdirecteur Leonardus Jacobus Uijtendaal bezoekt in 1935 de wereldtentoonstelling in Brussel.

Foto: Leo Uijtendaal, collectie Regionaal Archief Tilburg, fotonr. 28530020.

De familie Uijtendaal

Familiefilms

Naast een openbaar leven en mooie reizen, is het persoonlijke familieleven ook een rode draad in de collectie. Op de films zien we de echtgenote Elisabeth Couwenbergh en de kinderen in en rondom het huis, met de geliefde paarden en zelfs een afstudeerceremonie van de R.K. Huishoud- en Industrieschool St. Dionysius in Tilburg.

Afgestuurde leerlingen van de R.K. Huishoud- en Industrieschool St. Dionysius in Tilburg, waarschijnlijk in de late jaren dertig.

Film: Leo Uijtendaal, collectie Regionaal Archief Tilburg, filmnr. F28530021.

Kortom, de collectie Uijtendaal is rijk aan historische informatie. Van het gezinsleven tot een kijkje in een vooroorlogse lederfabriek. Daarnaast bieden de films vele kleine verhalen, zoals optochten en dorpsfeesten. De collectie bestaat uit 128 foto's en 21 films die nu allemaal op BrabantinBeelden voor iedereen te zien zijn.

Bekijk meer oudste films van Brabant